WO 2 - Goeree-Overflakkee

De Tweede Wereldoorlog op Goeree-Overflakkee

Ook op het rustige eiland Goeree-Overflakkee liet de Tweede Wereldoorlog diepe sporen na. Tijdens de bezetting veranderde het dagelijks leven ingrijpend: van de aanwezigheid van Duitse troepen en bunkers aan de kust tot de angst, schaarste en evacuaties in de laatste oorlogsjaren.

In het najaar van 1944 werd een groot deel van het eiland door de bezetter geïnundeerd — een dramatische gebeurtenis die het landschap en de bevolking zwaar trof.

Vandaag de dag zijn de sporen van de oorlog nog altijd zichtbaar in bunkers, monumenten en verhalen van bewoners. Door middel van herdenkingen, wandelroutes en evenementen blijft de geschiedenis levend, zodat we nooit vergeten wat zich hier heeft afgespeeld.

Je wordt begeleid naar geweldige plekken...

Map data from OpenSteetMap    https://www.openstreetmap.org/copyright.

Goeree-Overflakkee in de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940–1945) stond ook Goeree-Overflakkee onder zware druk. Door zijn ligging aan de kust en nabij strategische vaarwegen speelde het eiland een belangrijke rol in de Duitse verdedigingslinie, de Atlantikwall. Over het hele eiland verschenen bunkers, geschutsopstellingen en versperringen. Vooral de kust bij Ouddorp en de omgeving van Ooltgensplaat werden versterkt. Duitse soldaten waren overal aanwezig en bepaalden jarenlang het dagelijks leven van de eilandbewoners.

Bezetting en dagelijks leven

De bezetting bracht armoede, angst en beperkingen. Goedereede, Sommelsdijk en Middelharnis kregen te maken met razzia’s, avondklokken en verplichte arbeid. Veel mannen moesten werken aan verdedigingswerken of werden naar Duitsland gestuurd. Schaarste aan voedsel en brandstof dwong gezinnen tot creativiteit en ruilhandel.

De inundatie van 1944

In het najaar van 1944 besloten de Duitse bezetters grote delen van Goeree-Overflakkee onder water te zetten om een geallieerde landing te voorkomen. Dijken werden doorgestoken en polders rond Ooltgensplaat, Den Bommel en Stad aan ’t Haringvliet kwamen onder water te staan.

Dorpen raakten deels onbewoonbaar, boerderijen gingen verloren en inwoners moesten vluchten naar hoger gelegen gebieden. De landbouwgrond raakte verzilt, waardoor herstel pas maanden na de bevrijding kon beginnen.

Bevrijding en nasleep

Pas in mei 1945 werd Goeree-Overflakkee bevrijd, enkele dagen na de capitulatie van Duitsland. Het water trok langzaam weg en het eiland kon beginnen aan een moeilijke wederopbouw. Veel bewoners kwamen terug naar verwoeste huizen en verwoeste akkers, maar de gemeenschapszin hielp bij het herstel.

Sporen van de oorlog

Tot op de dag van vandaag zijn er op Goeree-Overflakkee nog tastbare sporen van de oorlog te vinden. Bunkers, loopgraven en monumenten herinneren aan deze ingrijpende periode. Jaarlijks worden tijdens herdenkingen de verhalen van toen verteld, zodat ook toekomstige generaties begrijpen hoe diep de oorlog het eiland heeft geraakt.

Map data from OpenSteetMap    https://www.openstreetmap.org/copyright.

Het monument bij het Havenhoofd in Middelharnis, de plaats waar ze werden gedood.

7 Armeniërs gefusilleerd in Middelharnis 1944

In de laatste fase van de oorlog bevonden zich in Nederland soldaten afkomstig uit de Sovjet-Unie en de republieken die daar toen deel van uitmaakten. Het ging niet alleen om Armeniërs, maar ook om Georgiërs, Oekraïners, Azerbeidzjanen, Turkmenen, Tataren en andere bevolkingsgroepen. De meesten hadden als soldaat van het Rode Leger gevochten, waren krijgsgevangen gemaakt na de Duitse inval in 1941 en belandden onder dwang in Duitse dienst — niet uit keuze, maar om te overleven in omstandigheden van honger en geweld.

De omstandigheden voor  deze krijgsgevangenen waren extreem hard:

• massale uithongering en gebrek aan medische zorg
• dwangarbeid in mijnen, industrie en landbouw
• miljoenen stierven door ziekte, kou en mishandeling
• sterfte onder Sovjet-krijgsgevangenen was veel hoger dan bij West-Europese gevangenen
  
  

Vanaf 1942 richtte Duitsland de Armeense Legioen-eenheden op:

• sommige Armeniërs sloten zich aan om te ontsnappen aan de heftige  kamp omstandigheden, uit anti-Sovjet gevoelens, of om te overleven
• ze werden vooral ingezet voor wacht- en achtergebied taken
• vertrouwen vanuit de Duitse leiding bleef beperkt, en hun positie was precair
  
  

Vanaf 1943 werden Armeniërs in Nederland ingezet voor bewaking en kustverdediging. Ze konden in rang niet hoger komen dan de rang van onderofficier. Een deel van hen werd gelegerd in Zeeland, onder meer rond Burgh-Haamstede op Schouwen-Duiveland, en later overgeplaatst naar Goeree-Overflakkee. Daar waren zij verspreid ondergebracht in verschillende dorpen en gebouwen:

Middelharnis:in de openbare school aan het Beneden Zandpad (Nu het Diekhuus) en de Groen van Prinsterer-school aan de Emmalaan.

Sommelsdijk: in de Landbouw-huishoudschool aan de Molenlaan en in een gevorderde woning aan de Kaai en in een bollenschuur in de Prutweg.

Stellendam: in de hervormde school aan de Schoolstraat.

Ouddorp:  rond de haven, Visserstraat, Hazersweg en Hoge Pad, wel 30 woningen waren hiervoor gevorderd. De bewoners moesten opzoek naar een andere verblijfplaats.

Herkingen: in de kleuterschool op de Kaaidijk.

Armeense soldaten liepen wacht op o.a. de torens van Middelharnis en Sommelsdijk, waar machinegeweren waren opgesteld, en bemanden stellingen.

Ondanks hun positie ontstonden er goede contacten met de bevolking: zij gaven muziek- en dansoptredens, leerden fietsen op geleende rijwielen en hielpen soms mee op boerderijen.

Toen in het najaar van 1944 Zuid-Nederland werd bevrijd, groeide onder deze soldaten het besef dat Duitsland de oorlog zou verliezen. Ze wisten echter dat terugkeer naar de Sovjet-Unie gevaarlijk kon zijn: voormalige krijgsgevangenen werden daar vaak als verraders behandeld. In december 1944 besloten zeven Armeniërs, afkomstig uit Burgh-Haamstede te vluchten. Met een boot probeerden zij naar bevrijd Noord-Brabant te varen.

Op het Volkerak liep hun boot vast. De mannen konden niet verder en werden daar door Duitse militairen gearresteerd. Dit was vanuit Ooltgensplaat te zien. Na hardhandig verhoor werden zij naar Middelharnis gebracht en daar enkele dagen opgesloten in de gevangenis onder het oude gemeentehuis aan het eind van de Voorstraat. 

Op de avond van 9 december 1944 werden de zeven Armeniërs op het Havenhoofd van Middelharnis geëxecuteerd. Hun officiële voornamen — Gora, Grischa, Meirapet, Mratschik, Ruben, Sascha en Walodja — staan geregistreerd bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei. De executie vond plaats zonder publiek, maar is door een omwonende waargenomen.

Na de bevrijding werden de lichamen opgegraven en in 1948  herbegraven op het Sovjet-Ereveld in Leusden. In 1956 werd op de locatie van de fusillade een gedenksteen geplaatst, die tot vandaag het middelpunt vormt van de jaarlijkse herdenking.

In de nacht van 23 op 24 november 1944 wisten veertien gewapende Armeniërs, samen met drie vissersjongens uit Ouddorp, met een reddingsboot op een maanloze nacht naar Sint Philipsland te varen, waar de Canadezen gelegerd waren. Na een korte periode van wantrouwen werden zij uiteindelijk vrijgelaten.

Voor veel Sovjetsoldaten in Duitse dienst volgde daarna een tweede tragedie. De westerse geallieerden stuurden miljoenen Sovjetburgers terug naar de Sovjet-Unie. Onder Stalin werd vrijwel iedere voormalige krijgsgevangene verdacht. Duizenden werden door de NKVD  of de KGB  verhoord en gedeporteerd naar Siberische werkkampen. Slechts een deel keerde terug — vaak pas na Stalins dood in 1953.

NKVD: Narodny Komissariat Vnutrennikh Del (Russisch), in het Nederlands: Volkscommissariaat voor Binnenlandse Zaken,Stalins geheime politie 

KGB: Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti, in het Nederlands: Comité voor Staatsveiligheid, latere Sovjet-veiligheidsdienst.

Het verhaal van de zeven Armeniërs van Middelharnis is daarom geen op zichzelf staand incident, maar onderdeel van een veel grotere, vaak vergeten geschiedenis: die van tienduizenden mannen uit de Sovjet-Unie die, ver van huis en zonder keuzevrijheid, gevangen raakten tussen twee regimes.

Map data from OpenSteetMap    https://www.openstreetmap.org/copyright.

Sovjet-ereveld in Leusden

Foto 1: HenkvD-Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0-RM524223_Dodeweg_29_Russisch_ereveld_A

Foto 2: P.J.L. Laurens - Creative Commons Attribution 2.5-Ereveld_Amersfoort_helden

Foto 3:Pa3ems -Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0-Texel_-_Erebegraafplaats_Loladze-6

Foto 4: FaceMePLS from The Hague, The Netherlands-Creative Commons Attribution 2.0-Russisch_Ereveld_Leusden_(7165241838)

Foto 5: A.Koch -Creative Commons Attribution 2.5 -Ereveld_Amersfoort

TEXEL — HET GROTE VERGELIJKBARE DRAMA

Het meest dramatische voorbeeld van Sovjetsoldaten in Duitse dienst in Nederland speelde zich af op Texel. In het najaar van 1944 werd daar het 882e Georgische bataljon gelegerd, bestaande uit ongeveer 800 Georgiërs — net als de Armeniërs oorspronkelijk Sovjetsoldaten die in Duitse gevangenschap waren beland.

Toen duidelijk werd dat Duitsland de oorlog zou verliezen, kwamen zij in de nacht van 6 op 7 april 1945 in opstand. Duitse officieren werden aangevallen en het eiland werd het toneel van hevige gevechten die zelfs na de capitulatie op 5 mei 1945 doorgingen. Pas op 20 mei kwam er een einde toen Canadese troepen Texel bereikten.

De tol was hoog:

• honderden Georgiërs kwamen om
• tientallen Texelaars verloren het leven
• vele Duitsers sneuvelden



Ook voor de overlevenden volgde vaak dezelfde nasleep als elders: na terugkeer in de Sovjet-Unie werden zij verhoord en een deel verdween alsnog in strafkampen. De Georgische slachtoffers liggen vandaag begraven op de Georgische begraafplaats Loladze bij Den Burg.

Foto 1: Beschadigde vuurtoren van Cocksdorp  - Vlis, J.A. van der Anefo-Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0-Beschadigde_vuurtoren_van_Cocksdorp

Foto 2: Shalva Loladze een Georgische soldaat van de Duitse wehrmacht - Unknown author - Public domain - 640px-Shalva_Loladze,_aka_Schalwa_Loladse,_a_Georgian_soldier_of_the_German_Wehrmacht

Foto 3 tot 5 Den Burg - Begraafplaats Loladze 

Foto 3:Sneeuwvlakte -Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0-Georgische_Erebegraafplaats_Loladze_(2025)-6

Foto 4: by inyucho-Creative Commons Attribution 2.0-Russen_begraafplaats_Loladze_Texel

Foto 5: Agaath - Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0-Gedenkteken_Georgische_begraafplaats_Loladze_02

YouTube films
  Je kan vaak Nederlandse ondertiteling instellen zie >> TIPS

Deze video van History Hustle werpt licht op een vergeten deel van de Tweede Wereldoorlog: de Caucasische vrijwilligers die in Duitse dienst vochten. Tijdens Operatie Fall Blau in 1942 sloten duizenden Azerbeidzjanen, Georgiërs, Armeniërs en Noord-Kaukasiërs zich aan bij de Oostlegioenen — vaak uit overlevingsdrang of anti-Sovjetmotieven. Een compact overzicht van een omstreden en lang verzwegen geschiedenis.

In deze video onderzoekt Military History not Visualized de Osttruppen in Duitse dienst: de Oostbataljons, de Oostlegioenen en de zogeheten Hiwis (Hilfswillige). Aan de hand of cijfers en voorbeelden wordt ingegaan op hun achtergrond, inzet, effectiviteit en wat er na de oorlog met hen gebeurde. Een beknopt maar helder overzicht van een vaak misbegrepen onderdeel van WOII.

In deze aflevering uit Nederland in WO II vertelt Jeffrey Koerhuis het dramatische verhaal van de Russenoorlog op Texel. In februari 1945 worden ruim 800 Georgische soldaten naar het eiland gestuurd om de Atlantikwall te bewaken, maar hun inzet mondt uit in een opstand tegen de Duitsers — een van de laatste gevechten in Europa. Een toegankelijke introductie op een uniek en tragisch hoofdstuk uit de oorlogsgeschiedenis van Texel.

Opruimen bunkers Ouddorp

In de duinen op Flakkee lagen bunkers bij Ooltgensplaat, Middelharnis, Melissant en Stellendam. Veel van deze bunkers zijn gesloopt, soms ook onder een laag zand of aarde begraven.

Deze video van TexelInformatie gaat over de Opstand van de Georgiërs op Texel, een gewapende opstand van Georgische soldaten in Duitse dienst tegen hun bezetters. De strijd begon op 5 april 1945 en duurde tot 20 mei, ruim na de officiële bevrijding, en geldt als een van de laatste gevechten van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Meer informatie is te vinden op Texel Informatie.

Bunkerroute de Punt

In recreatiegebied De Punt, niet ver van de Brouwersdam, is een bijzonder bunkercomplex te bekijken. De Duitsers legden het in de Tweede Wereldoorlog aan om Goeree-Overflakkee te kunnen verdedigen tegen een invasie van overzee.

Na de oorlog verdwenen de meeste bunkers onder het zand, overwoekerd door braamstruiken. Een groep vrijwilligers groef het complex enkele jaren geleden in zijn geheel uit.

Een looproute van ongeveer een kilometer voert u langs de verschillende bunkers. Bunkerroute de punt Ouddorp (Atlantic Wall) 2021

WO2GO externe link

Bunkerdag

Zaterdag 10 juni 2017 was het Nationale Bunkerdag en ook het Ouddorpse bunkercomplex Widerstandsnest 220H (beter bekend als BUnkerroute de Punt) was te bezoeken.

Langs de gehele Nederlandse kust waren de bunkers van de Atlantikwall voor één dag open voor publiek. De betonnen kolossen maken onderdeel uit van ons landschap, maar zijn vaak beperkt toegankelijk. Soms verzonken in het zand of overgenomen door de natuur, toch vertellen zij nog altijd het verhaal van de Duitse bezetting.

WO2GO externe link

80 jaar bevrijding

In 2025 leeft Nederland 80 jaar in vrijheid na het eindigen van de Tweede Wereldoorlog. Dat werd in 2025 groots gevierd in Ooltgensplaat.

Collectie Wim de Bonte

Wim de Bonte, een inwoner van Sommelsdijk, heeft een bijzondere passie: het restaureren van oude legerauto's en motoren uit de Tweede Wereldoorlog. Samen met zijn zoon heeft hij inmiddels een indrukwekkende verzameling opgebouwd, waaronder een Russische motor met zijspan.

De collectie van Wim beperkt zich niet alleen tot de grote voertuigen. Ook kleiner materiaal uit de Tweede Wereldoorlog heeft een plek gevonden in zijn verzameling.

80 jaar bevrijding Fort Prins Frederik Ooltgensplaat
Op 10 mei 2025 werd bij Fort Prins Frederik in Ooltgensplaat de viering van 80 jaar vrijheid op Goeree-Overflakkee gehouden, precies tachtig jaar na het vertrek van de Duitse troepen.

Het feest begon met een paradropping van dertien parachutisten.

De locatie is historisch: vóór de oorlog zaten er NSB’ers, tijdens de oorlog Duitse luchtafweer, en erna ‘foute’ Nederlanders opgesloten.

Voedseldropping Dirksland
Geallieerde bommenwerpers boven Dirksland tijdens de Tweede Wereldoorlog gedurende Operatie Manna/Chowhound

WO2GO externe link

Omgekomen piloot Den Bommel

Getuige vertelt over de val van 1LT Robert E. Stover (56th Fighter Group) nabij Den Bommel. Dit interview hoor bij het gehele verhaal wat te vinden is op de website 'Onrust in de Lucht' van stichting WO2GO.

WO2GO externe link

Begrafenis piloot - Den Bommel

Rien Bakelaar vertelt over de begrafenis van 1LT Robert E. Stover (56th Fighter Group) op de begraafplaats in Den Bommel. Dit interview hoor bij het gehele verhaal wat te vinden is op de website 'Onrust in de Lucht' van stichting WO2GO.

WO2GO externe link

Goedereede 16 nov. 2021
Op 1 juli 1943 vertrekken 129 P-47 Thunderbolts uit Engeland voor een verkenningsvlucht langs de kust van Nederland, België en Frankrijk. Onder hen is kolonel Arman Peterson, leider van de 4th Fighter Group. Boven Hoek van Holland raken de Amerikanen verwikkeld in een groot luchtgevecht met Duitse Focke Wulf-jagers. Peterson schiet een toestel neer, maar verdwijnt daarna in de wolken en reageert niet meer op de radio.

Even later zien inwoners bij Goedereede een parachutist neerdalen. Duitse soldaten in nabijgelegen bunkers openen het vuur, waarbij de man dodelijk wordt getroffen. Op de grond blijkt het te gaan om de gesneuvelde kolonel Arman Peterson.
WO2GO externe link

Middelharnis (Tussen Middelharnis en Stad aan 't Haringvliet)
Op 20 december 1943 stort bij boerderij De Torenstee in Middelharnis een brandende Lancaster-bommenwerper neer. Het toestel, geraakt door luchtafweer op weg naar Frankfurt, probeert nog een noodlanding te maken en werpt zijn bommen af, maar tevergeefs. De schuur vliegt in brand, het woonhuis blijft gespaard.

Alle zeven bemanningsleden komen om; in Engeland wordt het toestel als ‘Missing’ geregistreerd..

WO2GO externe link

Lancaster vlucht

Middelharnis (Tussen Middelharnis en Stad aan 't Haringvliet)

Lancaster herdenking.

Ouddorp

Op 5 april 1945 vliegen enkele Amerikaanse B-17 bommenwerpers laag boven de Grevelingen bij Ouddorp, noodgedwongen door slecht weer. Duitse stellingen openen direct het vuur. Eén toestel wordt zwaar getroffen: drie motoren vallen uit en de cockpit staat in brand. De piloot beveelt de bemanning te springen, maar kort daarna ontploft het vliegtuig. Enkele mannen overleven de sprong maar worden gevangen genomen; anderen verdrinken of komen om bij de crash.



Pas na dagen mogen inwoners van Ouddorp de lichamen bergen. Vijf bemanningsleden worden begraven op de Algemene Begraafplaats van Ouddorp, later worden nog twee lichamen gevonden nabij de Kilhaven en de crashlocatie.

Stad aan 't Haringvliet

Op 3 april 1943 vertrekt vanaf het Engelse vliegveld Linton-on-Ouse een formatie Halifax-bommenwerpers richting Essen. Onder hen vliegt de 21-jarige Thomas Noble Forster uit Ierland, piloot van 78 Squadron. De missie verloopt succesvol, maar op de terugweg boven Nederland raakt zijn toestel in de problemen: eerst valt een motor uit, daarna vliegt een tweede in brand.

Terwijl boordwerktuigkundige Hodgson tevergeefs probeert het vuur te doven, beveelt Forster zijn bemanning te springen. Eén voor één verlaten de zes mannen het toestel en worden later krijgsgevangen genomen — zij overleven de oorlog.

Forster blijft echter aan boord, vermoedelijk om het toestel bestuurbaar te houden. Zijn Halifax stort neer bij Stad aan ’t Haringvliet. Van de jonge piloot wordt nooit meer iets vernomen.

WO2GO externe link

Herkingen

Op 22 april 1944 vertrekt de Halifax LK802 van het 429 Squadron (RCAF) uit Leeming (Engeland) onder leiding van piloot James Francis Fennessey. De vlucht naar Düsseldorf verloopt goed; de bommen worden zonder problemen afgeworpen.

Op de terugweg wordt het toestel echter boven Nederland aangevallen door Duitse nachtjagers. Na meerdere treffers in vleugel en bommenluik breekt brand uit. Fennessey beveelt zijn bemanning te springen, maar het vliegtuig stort brandend neer in de geïnundeerde Sint-Elisabethpolder bij Herkingen.

Pas in juni 1945 worden de resten gevonden van Fennessey en boordwerktuigkundige Herbert Ingle Austin. Beiden kwamen om in het wrak. Fennessey werd later herbegraven op de Canadese begraafplaats in Bergen op Zoom, Austin rust nog altijd in Herkingen, waar sinds 1981 het Austinplein naar hem is vernoemd.
WO2GO externe link

Herkingen

Een beeld van de herdenking.

De video toont een animatie waarin het verhaal van Goeree‑Overflakkee tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt verteld, van het moment dat delen van het eiland geïnundeerd werden. De hoofdpersoon is de toen 9-jarige Piet de Man, die leefde in die periode.

In de animatie komt naar voren hoe de watersnood of inundatie het landschap, de dorpen en de levens van de bewoners beïnvloedde.

WO2GO externe link

Fietstocht langs Inundatie punten  

In deze video fietsen we langs inundaties locaties. In het najaar van 1944 zetten de Duitse bezetters grote delen van Goeree-Overflakkee onder water om een geallieerde landing te voorkomen. Deze inundatie verwoestte dorpen en landbouwgrond, vooral rond Ooltgensplaat en Den Bommel. Pas na de bevrijding in 1945 kon het land weer worden drooggelegd en hersteld.

WO2GO externe link

Dirksland blijft droog met inundatie door nooddijk

Piet de Man uit Dirksland vertelt waar de nooddijk in zijn geboortedorp liep.

WO2GO externe link

Herinneringen inundatie Oude-Tonge

Simon van Loon uit Oude-Tonge vertelt zijn herinneringen aan de inundatie tijdens de Tweede Wereldoorlog op Goeree-Overflakkee.

WO2GO externe link

Herinneringen inundatie Stad aan 't Haringvliet

Dingenas Braber uit Stad aan 't Haringvliet vertelt zijn herinneringen aan de inundatie tijdens de Tweede Wereldoorlog op Goeree-Overflakkee.

WO2GO externe link

HOOFDSTUKKEN TWEEDE WERELDOORLOG

HOOFDMENU